Ι.Μ. Αγίου Στέφανου

Πάνω από την πόλη της Καλαμπάκας, συναντούμε το γυναικείο, από το 1961,  μοναστήρι του Αγίου Στεφάνου, το μοναδικό που δεν διαθέτει σκαλιά, καθώς η πρόσβαση γίνεται με μια  μικρή γέφυρα. Σύμφωνα με την παλιά παράδοση, η μονή αυτή είναι συνδεδεμένη με τον γυναικείο μοναχισμό. Ο βράχος της μονής του Αγίου Στεφάνου κατοικήθηκε από μοναχούς στα τέλη του 12ου αι. Σύμφωνα με πληροφορίες που σήμερα δεν είναι δυνατόν να επιβεβαιωθούν, πρώτος ιδρυτής της μονής, κατά το 1911-1912 φαίνεται ο ασκητής Ιερεμίας. Η κτηριακή συγκρότηση της μονής που ιδρύθηκε το 14ο αι. ολοκληρώθηκε στο 15ο και 16ο αι. Πρώτος κάτοχος της μονής είναι ο μοναχός και ηγούμενός της, Αντώνιος Καντακουζηνός. Δεύτερος κάτοχος είναι ο μοναχός Φιλόθεος “εκ Σκλάταινας”, ο οποίος αναφέρεται ως ανακαινιστής “εκ βάθρων θεμελίων” του Αγίου Στεφάνου. Το 1545, η μονή έγινε σταυροπηγιακή ως το 1743. Ο Θεόφιλος ξαναέχτισε από την αρχή το παλιό καθολικό, το οποίο βρίσκεται νοτιοανατολικά του περιβόλου, όπως και η τράπεζα που στεγάζει το σκευοφυλάκιο-μουσείο της μονής. Το παλαιό καθολικό χρησιμοποιείται πλέον αποκλειστικά για λατρευτική χρήση των μοναχών και ανοίγει για προσκύνηση μόνο τις δύο ημέρες του χρόνου που πανηγυρίζει η μονή (27 Δεκεμβρίου και 10 Φεβρουαρίου) και είναι ένας μικρός μονόχωρος δρομικός ναός με λιτή. Το μοναστήρι αγιογραφήθηκε σε δύο φάσεις. Οι τοιχογραφίες της πρώτης φάσης χορηγήθηκαν από τον ηγούμενο της μονής Μητροφάνου και από τον  ιερομόναχο Γρηγορίου. Οι τοιχογραφίες της δεύτερης φάσης, έγιναν από το ζωγράφο ιερέα Νικόλαο τον καστρήσιο, με πρωτοβουλία του ηγουμένου της μονής Γρηγορίου, το 17ο αι. Το 1798, δημιουργείται το νέο καθολικό που βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του περιβόλου. Ανήκει στον τύπο του τρίκογχου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με ευρύχωρη λιτή στη δυτική του πλευρά και προστώο κατά μήκος της βόρειας πλευράς του ναού. Ήταν αφιερωμένο στον Άγιο Χαράλαμπο που από το 17ο αι. αναφέρεται ως ο δεύτερος προστάτης της μονής. Εκείνος κατασκεύασε τα κελλιά, τα οποία βρίσκονται αμφίπλευρα της εισόδου, καθώς και άλλους βοηθητικούς χώρους του μοναστηριού. Οι τοιχογραφίες του νέου καθολικού έγιναν από τον γνωστό αγιογράφο της εποχής μας Βλάση Τσοτσώνη. Στο ανατολικό τμήμα του περιβόλου βρίσκεται η εστία, ένα μικρό τετράγωνο θολωτό κτίσμα, ο στάβλος και άλλοι χώροι του μοναστηριού. Η μονή πήρε τη σημερινή της μορφή με τα κτίρια που κατασκευάστηκαν τον 18ο και 19ο αιώνα.